Altyapı

KENTSEL VE KIRSAL ALTYAPI

GAP Bölgesi’ndeki hızlı nüfus artışı ve göç nedeniyle kentsel alanlarda altyapı problemleri gün geçtikçe ağırlaşmış ve birçok sosyo-ekonomik soruna neden olmuştur. Kırsal alandaki yaşam koşullarının güçlüğü ve kentlerin çekim gücü insanları göç etmeye yönelten sebeplerin başında gelmektedir. Hızlı kentleşme kentler üzerindeki baskıyı artırmakta ve daha geniş kitleleri çevre sorunlarıyla yüz yüze bırakmaktadır. Bölge şehirleri, gerekli kentsel planlama hizmetlerinin verilmediği çok geniş alanlara yayılmış durumdadır. Özellikle büyük şehirlerin etrafında oluşan gecekondu türü yerleşimlerde sorunlar ağırlaşmış, çevreyle ilgili altyapı ve hizmet sunumu artmıştır.

Eylem Planı 2008-2012 ile birlikte Bölge’nin kırsal ve kentsel altyapı yatırımları hızlandırılmıştır. İmar planı, harita alımı ve çevre düzeni planı çalışmaları yürütülmüş, kentsel ve kırsal içmesuyu,  kanalizasyon, atıksu arıtma, katı atık depolama yatırımları gerçekleştirilmiştir. 

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Adıyaman-Şanlıurfa-Diyarbakır Planlama Bölgesi ve Mardin-Batman-Siirt-Şırnak Planlama Bölgesi’ne ait 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları tamamlanmış ve 02.04.2012 tarihinde onaylanmıştır.

GAP İdaresi tarafından Bölge genelinde 2014 yılı itibarıyla 104 yerleşim yerinin halihazır harita alımı yapılmıştır. 1993-2014 yılları arasında toplam 70 adet yerleşim yerinin 1/5000 ölçekli nazım imar ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planları ile planlamaya esas jeolojik etüt raporları tamamlanmış ve ilgili kurumlarca onaylanmıştır. Ekim 2014 itibarıyla 12 yerleşimin kent bütünü imar planı çalışmaları ile planlamaya esas jeolojik etüt raporları devam etmektedir. Altyapı çalışmaları kapsamında; Nizip, Kilis ve Mardin kentlerinin katı atık düzenli depolama alanı yapımı bitirilmiştir. Üst ölçekli plan çalışmaları kapsamında Cizre-İdil-Silopi ile Siverek-Hilvan yöresinde sulamaya açılacak alanlar için alt bölge gelişme planları hazırlanmıştır.

Kentlerin içmesuyu ihtiyacının karşılanması için devam etmekte olan projelerin tamamlanması hedeflenmiş; Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Adıyaman, Mardin-Kızıltepe, Siirt ve Şırnak içmesuyu projeleri tamamlanarak bu kentlere yeterli ve sağlıklı içme suyu sağlanmıştır. GAP Bölgesi’ndeki bütün kentler yeterli içme, kullanma ve endüstri suyuna kavuşmuştur.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı-Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından arazi toplulaştırması ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin yürütüldüğü alanlarda 1.166 köyün kanalizasyonu tamamlanmış, 21 köyün içmesuyu şebekesi revizyonu gerçekleştirilmiştir.

Bölgesel kalkınmaya yönelik yürütülen çalışmalar içerisinde 2005 yılında başlatılan ve temel amacı kırsal kesimde süregelen içme suyu ve yol sorunlarının ortadan kaldırılması olan Köy Altyapısını Destekleme Projesi (KÖYDES) kapsamında 2005-2013 yılları 1.673 susuz ve 6.070 suyu yetersiz üniteye içme suyu sağlanmıştır. Ayrıca, belediyelerin acil nitelikli olan, ancak finansmanında zorluk yaşanan içme suyu ve kanalizasyon projelerine kaynak sağlanması için 2010 yılında Kalkınma Bakanlığı koordinatörlüğünde Su, Kanalizasyon ve Altyapı Projesi (SUKAP) başlatılmıştır. Bu kapsamında GAP illerinden 77 içmesuyu projesi, 119 kanalizasyon projesi olmak üzere toplam 196 proje başlatılmıştır.

GAP İdaresi tarafından köylerin hijyenik koşullarda sağlıklı içme suyu kaynağına kavuşturulması amacıyla alınan sondaj makinesi ile 1998-2013 döneminde 365’i sulu olmak üzere toplam 568 adet kuyu açılmıştır.

GAP Bölgesi’nde 2012 yılı itibarıyla 9 il ve bu illere bağlı 199 belediye mevcuttur. Bu belediyelere bağlı 983 ilçe, 4.412 köy ve toplam 7.958.473 nüfus mevcuttur. Gaziantep, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa “Büyükşehir Belediyesi” statüsüne sahip illerdir.

İçme ve Kullanma Suyu Mevcut Durumu

Bölge’de 2012 yılında içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 187 olup, hizmetten yararlanan nüfus 5,5 milyondur. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı ise 20’dir. Bu hizmetten yararlanan nüfus da 2,3 milyondur (Tablo 2).

İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi

GAP Bölgesi’nde 2008 yılında Adıyaman, Batman ve Siirt illeri hariç toplam 7 adet içme ve kullanma suyu arıtma tesisi mevcuttur. 2012 yılında Adıyaman ve Siirt illerinde birer arıtma tesisi yapılmış, tesis sayısı 9’a çıkmıştır. Bölgede ki 9 tesisin toplam kapasitesi 393,8 milyon m3/yıl olup, 2012 yılında bu tesislerde 194,6 milyon m3/yıl içme ve kullanma suyu arıtılmıştır (Tablo 3).

Kanalizasyon Şebekesi ve Arıtma Tesisi Durumu

GAP Bölgesi’nde TÜİK tarafından yayınlanan “Belediye Kanalizasyon İstatistikleri Anketi” sonuçlarına göre; Bölge’de kanalizasyon şebekesi ile hizmet veren belediye sayısı 2008 yılında 157 ve bu hizmetten yararlanan nüfus 4,9 milyondur. 2012 yılında ise belediye sayısı 166’ya ve bu hizmetten yararlanan nüfus da 5,7 milyona çıkmıştır. Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı 2008 yılında 15, hizmet verdiği nüfus 1,9 milyon iken, 2012 yılında belediye sayısı 16’ya, hizmet verdiği nüfus 2,9 milyona ulaşmıştır (Tablo 4).

TÜİK tarafından yayınlanan “Belediye Kanalizasyon İstatistikleri Anketi” sonuçlarına göre; 2008 yılında Bölge’de toplam 5 ilde 2,7 milyon m3/yıl kapasiteli 7 adet atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Bu tesislereden 1,2 milyon m3/yıl atık su arıtılmaktadır. 2012 yılında ise 8 ilimizdeki tesis sayısı 15’e ulaşmış olup, bu tesisslerin toplam kapasitesi de 2,9 milyon m3/yıla çıkmıştır. 2012 yılında 1,6 milyon m3/yıl atıksu arıtılmıştır (Tablo 5).

Katı Atık Durumu

GAP Bölgesi’nde yer alan yerleşimlerin katı atık yönetimi ile ilgili problemleri gün geçtikçe ağırlaşmaktadır. Evsel, sanayi ve tıbbi atıkların biriktirilme yöntemleri sağlıksız ve yetersizdir. Özellikle halkın katı atıkları kaplara koyma alışkanlığı gelişmediği için evlerin önünde veya yakınında çöp yığınlarına rastlamak mümkündür. Ekip ve ekipman yetersizliğinden halen katı atığın önemli bir bölümü günlük olarak  toplanamamaktadır.

Ayrıca belediyelerin sahip olduğu araçların bir kısmı bu iş için uygun değildir. Söz konusu olumsuz şartlar, özellikle yazın, çevre ve sağlığın bozulmasına, hastalıkların artmasına sebep olmaktadır. Kısıtlı imkanlar ile toplanan atıklar fenni olmayan depolama sahalarında biriktirilmekte ve yakma, akarsu yataklarına boşaltma vb. uygunsuz yöntemler ile bertaraf edilmeye çalışılmaktadır.

GAP Bölgesi’nde, Türkiye İstatistik Kurumu 2012 yılı Belediye Atık İstatistikleri Anketi sonuçlarına göre, 188 belediyenin 181’inde katı atık hizmeti verildiği tespit edilmiştir. Katı atık hizmeti verilen belediyelerden, 2012 yılı yaz mevsiminde 1.252 bin ton, kış mevsiminde 861 bin ton ve yıllık toplam 2.113 bin ton katı atık toplandığı belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre kişi başı günlük ortalama katı atık miktarı, yaz mevsimi için 1 kg, kış mevsimi için 1,02 kg, yıllık ortalama ise 1 kg olarak hesaplanmıştır (Tablo 6).

2012 yılında katı atık toplama ve taşıma hizmeti veren belediyelerden toplanan 2.113 bin ton katı atığın, % 49’u belediye çöplüğünde, % 31,5’i düzenli depolama sahalarında, % 1,4’dü gömülerek, % 1,9’u dereye ve göle dökülerek, % 11’i açıkta yakılarak ve % 1,5’i ise diğer yöntemlerle bertaraf edilmiştir (Tablo 7).